Geschreven door Jeanine de Bruyn en Juliëtte Streng
In Nederland keken we van de zijlijn gefascineerd toe hoe China ziekenhuizen uit de grond stampte en Italië als eerste land geheel in quarantaine ging. “We zijn een nuchter volkje” zei Rutte kort geleden nog. Intussen is duidelijk dat de wereld, inclusief Nederland, grotendeels op slot is gegaan. In onzekere tijden gelden ineens andere regels. We hebben behoefte aan duiding en veiligheid. De normaal gesproken zo nuchtere en vrijheidsgezinde Nederlander veranderde plots. Sociaal psycholoog Van de Sande: “in een crisis gaan mensen op zoek naar autoriteit. Ineens hebben ze weer vertrouwen in politici die anders zo bekritiseerd worden. Dat is heel opvallend.” Waren we de afgelopen jaren nog gefocust om de rol van de overheid te minimaliseren, nu halen de speeches van premier Rutte kijkcijferrecords.
De kern van zijn boodschap is helder: “We moeten dit met 17 miljoen mensen doen. Let een beetje op elkaar. Ik reken op u”. Met de woorden die hij kiest wil hij veiligheid, vertrouwen en een gevoel van controle oproepen. Hij zei: “Blijf rustig, als je je aan de regels houdt hebben we dit gezamenlijk onder controle”. In het waardensysteem van Spiral Dynamics (en hier is ValueFraming op gebaseerd) zou dit kunnen duiden op twee kleuren: paars en blauw.
In de speech van koning Willem Alexander een paar dagen later zien we iets soortgelijks. Hier spreekt het stamhoofd van onze gemeenschap. De leider die voor ons klaar staat en onze gevoelens en emoties als volk verwoord. Als dat lukt voelen we ons gehoord en gezien. De kern van zijn boodschap was: solidariteit, troost en zorgzaamheid. De verantwoordelijkheid en het aandeel van elke Nederlander wordt opgeroepen om ook het “eenzaamheidsvirus” te verslaan.
Tegenover collectieve waarden staan individuele waarden. Deze komen we in de samenleving tegen in ondernemerschap, persoonlijk en financieel succes, winnen of verliezen in sport, onze behoefte aan vrijheid en reizen. Allemaal zeer nuttige en waardevolle gedragingen en in Nederland een groot goed. Het individu vooropstellen kan echter ook doorschieten in tijden van angst: het hamsteren van voedsel ten koste van een ander, senatoren die nog snel hun aandelen verkopen voor de beurs instort, prins Charles die toch nog even naar zijn buitenhuis in Schotland reisde voor zijn quarantaine inging.
Quarantaine is eigenlijk een ultiem collectieve oproep: “neem verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag, zodat een ander daar profijt van heeft”. Niet zo gek dat die zelfopoffering in Westerse landen even tijd nodig had, in tegenstelling tot de meer collectieve gemeenschappen in Azië die veel vlotter en met harde hand tot social distancing werden gemaand. Wij gaan schoorvoetend akkoord dat we niet met grote getalen het bos in mogen, maar ik zie ons nog niet accepteren dat we “boodschappenbriefjes” aan de politie moeten laten zien.
Wat we ook zien gebeuren is een groeiende behoefte aan definities voor die quarantaineregels. In individueel gefocuste landen worden vaak in eerste instantie persoonlijke interpretaties op die regels losgelaten. Je ziet nu een steeds verdere uitwerking van die regels. Nu werken winkels met handhavers, afgeplakte strepen op de vloer en heeft de Haagse Markt looprichtingen ingesteld. Dat brengt rust. Door onze herwaardering voor collectieve waarden luisteren we sneller naar oproepen tot solidariteit. We doen boodschappen voor de buurvrouw, er wordt muziek gemaakt vanaf balkons en mondkapjes en veiligheidsbrillen worden massaal gedoneerd.
De behoeften die passen bij collectieve waardensystemen van duidelijkheid en vertrouwen spelen niet alleen in de maatschappij. Ook binnen bedrijven spelen collectieve waarden in deze tijden een grote rol. Bedrijven bieden hun medewerkers op grote schaal hulp aan vanwege de zorgen en angsten die ten tijde van de coronacrisis kunnen spelen. Laten zien dat je er voor de ander bent, luisteren en het aanbieden van zelfzorgprogramma’s zijn voorbeelden van het creëren van psychologische veiligheid.
Het op grote schaal thuiswerken brengt met zich mee dat managers veel meer moeten vertrouwen op de inzet van hun mensen. Directe controlemiddelen vallen bijna geheel weg, leiders moeten op een andere manier de prestaties van mensen op peil proberen te houden. Het geven van vertrouwen, laten zien dat je er voor ze bent, laten merken dat hun bijdrage wordt gezien en gewaardeerd zijn hier voorbeelden van. Ben Tiggelaar benadrukte in zijn webinar daarnaast dat het geven van duidelijkheid als leidinggevende essentieel is. Wat zijn je doelen en wat is ieders bijdrage daaraan? Ook dit schept vertrouwen omdat in een onzekere situatie mensen willen weten wat er van ze wordt verwacht.
Afgelopen week hoorden we dat de nieuwe maatregelen nog minimaal 3 weken worden verlengd, dus we moeten nog wel even zo verder. Dit weekend schreef de Volkskrant dat het kabinet er met haar crisisbeleid in geslaagd is om het vertrouwen van de meerderheid van de bevolking te behouden. Zo verschaft zij ons nu, met haar regels en informatie, dat beetje orde en duidelijkheid dat ons in deze tijden de nodige rust en vertrouwen brengt.
Wil je meer weten over Spiral Dynamics en/of ValueFraming neem contact op!
